Türkiye’nin hareketli ikinci el otomobil piyasasında, alıcıların ve satıcıların karşısına sıkça çıkan, ancak çoğu zaman tam olarak anlaşılamayan iki kritik terim bulunur: “Ağır Hasar Kaydı” ve “Pert Kaydı”. Bu iki kavram, bir aracın geçmişi, geleceği ve en önemlisi değeri üzerinde derin etkilere sahip olmalarına rağmen, sıklıkla birbirine karıştırılır. Bir aracın sadece “hasarlı” olması ile “ağır hasarlı” veya “pert” olması arasında, hem hukuki hem de finansal açıdan dağlar kadar fark vardır. Bu farkları bilmek, on binlerce, hatta yüz binlerce liralık bir yatırım yaparken doğru kararı vermekle, potansiyel bir felaketten kaçınmak arasındaki ince çizgiyi belirler.
Bu kapsamlı makalede, “Ağır Hasar Kaydı” ile “Pert Kaydı” arasındaki temel ve teknik farkları derinlemesine inceleyecek, bu kayıtların sigorta süreçlerinden araçların piyasa değerine kadar olan tüm etkilerini adım adım açıklayacağız. Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi’nin (SBM) rolünden, ekspertiz raporlarının önemine, alıcı ve satıcıların dikkat etmesi gereken püf noktalarına kadar her detayı ele alarak, ikinci el araç alım satım sürecinde bilinçli ve güvenli adımlar atmanız için size eksiksiz bir rehber sunacağız.
Kavramların Temeli: TRAMER (SBM) ve Hasar Kaydı Nedir?
Bu iki kritik terimin detaylarına inmeden önce, Türkiye’deki hasar kayıt sisteminin temelini anlamak zorunludur. Bu temelin merkezinde ise herkesin “TRAMER” olarak bildiği, ancak resmi adı artık Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi (SBM) olan kurum yer alır.
TRAMER’den SBM’ye: Hasar Hafızası
TRAMER, yani Trafik Sigortaları Bilgi Merkezi, Türkiye’deki tüm araçların sigorta bilgilerini tek bir çatı altında toplamak amacıyla kurulmuş bir sistemdi. Zamanla görev alanı genişleyen bu yapı, günümüzde Sigorta Bilgi ve Gözetim Merkezi (SBM) adıyla faaliyet göstermektedir. Halk arasında “TRAMER kaydı sorgulama” ifadesi yerleşmiş olsa da, aslında yapılan işlem SBM’nin veri tabanından bilgi almaktır.
SBM, bir aracın adeta “sağlık karnesi” gibidir. Bu sistemde;
- Aracın tüm kasko ve trafik sigortası poliçeleri,
- Geçmişte karıştığı kazalara ilişkin tutanaklar,
- Sigorta şirketleri tarafından karşılanan onarım bilgileri (tarih, tutar ve bazen değişen parçalar),
- Aracın kasko değer listesi,
- Plaka ve şasi numarası değişiklikleri gibi hayati bilgiler bulunur.
Bir aracın hasar kaydını sorgulamak, bu merkezi veri tabanına erişerek aracın geçmişindeki sigortalı onarımları görmektir. Bu sorgulama, genellikle 5664’e SMS gönderilerek, SBM’nin “Sigortam360” web sitesi veya mobil uygulaması üzerinden kolayca yapılabilir.
Hasar Kaydı Nedir?
En basit tanımıyla hasar kaydı, bir aracın geçirdiği kaza veya arıza sonrası yapılan onarımın, aracın kasko veya trafik sigortası poliçesi tarafından karşılanmasıyla SBM sistemine işlenen resmi bilgidir. Burada kilit nokta, onarım masrafının sigorta tarafından ödenmesidir. Eğer araç sahibi, küçük bir sürtme veya göçüğü cebinden ödeyerek tamir ettirirse, bu durum SBM kayıtlarına “hasar kaydı” olarak geçmez.
Hasar kayıtları kendi içinde farklı seviyelere ayrılır:
- Basit Hasar Kaydı: Genellikle tampon değişimi, lokal boya, küçük göçük düzeltme gibi düşük maliyetli onarımları ifade eden kayıtlardır. Çoğunlukla aracın sürüş dinamiklerini ve güvenliğini etkilemeyen kozmetik hasarlardır. Tutar olarak belirtilirler (Örn: “Çarpma 5.000 TL”).
- Ağır Hasar Kaydı: Bu makalenin ana konularından biri olan bu kayıt, aracın ciddi bir kazaya karıştığını ve onarım maliyetlerinin yüksek olduğunu gösterir.
- Pert Kaydı (Tam Ziya): Bir hasar kaydının en üst ve en ciddi seviyesidir. Aracın ekonomik olarak tamir edilemez durumda olduğunu belirtir.
Bu temel bilgiler ışığında, şimdi en çok karıştırılan iki kavrama, “Ağır Hasar Kaydı” ve “Pert Kaydı”na odaklanabiliriz.
Pert Kaydı Nedir? Bir Aracın Ekonomik Ömrünün Sonu
“Pert” kelimesi, sigortacılık dilinde “tam ziya” anlamına gelir. Pert kaydı, bir aracın geçirdiği kaza sonrası onarım masraflarının, aracın kaza anındaki piyasa değerine (rayiç bedel) yaklaşması veya onu geçmesi durumunda oluşturulan kayıttır. Bu, sigorta şirketi için aracı tamir ettirmenin ekonomik olarak mantıklı olmadığı anlamına gelir.
Pert Kararı Nasıl Verilir? Yüzde Kuralı ve Yeni Düzenlemeler
Pert kararının verilmesindeki en temel ölçüt, onarım maliyetinin aracın piyasa değerine oranıdır. Uzun yıllardır Türkiye’de yerleşmiş olan genel kural, bu oranın %70 ve üzeri olmasıydı. Yani, bir aracın onarım masrafı, piyasa değerinin %70’ini aşıyorsa, araç “pert” olarak kabul ediliyordu.
Ancak, 1 Temmuz 2025 tarihinden itibaren geçerli olacak yeni düzenleme ile bu oran ve koşullar güncellenmiştir. Yeni yönetmeliğe göre:
- Onarım maliyetinin, aracın piyasa rayiç değerinin %60’ını aşması durumunda araç ağır hasarlı olarak kabul edilecektir. Bu durum, pert sürecinin başlangıcıdır.
- Dahası, onarım maliyeti bu oranın altında kalsa bile, aracın şasi, tavan sacı, direkler gibi ana iskelet yapısında veya elektrikli araçlarda batarya kasasında onarılamaz düzeyde hasar varsa, araç yine doğrudan “ağır hasarlı” olarak sınıflandırılacaktır.
Pert Süreci Adım Adım Nasıl İşler?
- Kaza ve Eksper Tayini: Kaza sonrası sigorta şirketine hasar ihbarı yapılır. Şirket, hasarın boyutunu ve maliyetini tespit etmesi için lisanslı bir sigorta eksperi görevlendirir.
- Değer Tespiti ve Hesaplama: Eksper, aracın kaza öncesi ikinci el piyasa değerini (rayiç bedel) belirler. Ardından, yetkili servislerden ve parça tedarikçilerinden aldığı fiyatlarla toplam onarım maliyetini hesaplar.
- Karar Aşaması: Eksper, onarım maliyetini rayiç bedelle karşılaştırır. Eğer onarım maliyeti, rayiç bedelin %60’ını (veya geçerli olan oranı) aşıyorsa, raporunu “araç ekonomik olarak tamir edilebilir değildir” (yani pert) şeklinde düzenleyerek sigorta şirketine sunar.
- Sigortalıya Ödeme ve Aracın Durumu:
- Sigorta şirketi, aracın perte ayrıldığını sigortalıya bildirir.
- Aracın rayiç bedelinden, hasarlı halinin (hurdasının) değeri olan sovtaj bedeli düşülür.
- Kalan tutar (Rayiç Bedel – Sovtaj Bedeli), tazminat olarak araç sahibine ödenir.
- Aracın mülkiyeti (hurdası) ise genellikle sigorta şirketine geçer. Sigorta şirketi, bu hurda aracı daha sonra ihale yoluyla “pert kayıtlı” veya “çekme belgeli” olarak satar.
- Resmi Kayıt: Bu işlem sonucunda aracın SBM kayıtlarına “PERT KAYDI” veya “AĞIR HASAR KAYITLI” ibaresi kalıcı olarak işlenir ve genellikle araca “Trafikten Çekme Belgesi” düzenlenir. Bu belge, aracın o haliyle trafiğe çıkamayacağı anlamına gelir.
Pert Kaydının Sonuçları:
- Piyasa Değeri: Aracın değeri dramatik bir şekilde düşer, neredeyse hurda değerine yaklaşır.
- Kasko Sigortası: Pert kayıtlı bir araca yeniden kasko yaptırmak neredeyse imkansızdır. Hiçbir sigorta şirketi bu riski almak istemez.
- Trafik Güvenliği: Pert olmuş bir araç, ne kadar iyi toplanırsa toplansın, fabrika çıkışı güvenlik standartlarını ve yapısal bütünlüğünü kaybetmiş olabilir. Bu durum, gelecekteki bir kazada ciddi güvenlik zafiyetleri oluşturur.
- Satış Zorluğu: Pert kayıtlı bir aracı satmak son derece zordur ve alıcı kitlesi çok dardır.
Ağır Hasar Kaydı Nedir? Ciddi Ama “Kurtarılabilir” Durum
İşte en çok kafa karışıklığının yaşandığı nokta burasıdır. Ağır hasar kaydı, bir aracın pert olmasına ramak kaldığı, ancak sigorta şirketi tarafından tamirinin hala ekonomik olarak “kabul edilebilir” bulunduğu durumları tanımlar.
Yani, kaza sonrası yapılan eksper incelemesinde onarım masrafları yüksektir, aracın ana yapısal elemanlarında (şasi ucu, podye, direkler vb.) ciddi işlemler yapılmıştır veya hava yastıkları açılmıştır; fakat toplam maliyet, pert sınırını (örneğin %60) aşmamıştır.
Ağır Hasar Süreci Nasıl İşler?
- Kaza, Eksper ve Hesaplama: Süreç, pert kaydında olduğu gibi başlar. Kaza olur, eksper gelir ve hasar maliyetini hesaplar.
- Karar Aşaması: Eksper, hesapladığı onarım maliyetinin, aracın rayiç bedelinin %60’lık pert sınırının altında kaldığını (örneğin %45-55 bandında) tespit eder.
- Onarım ve Ödeme: Sigorta şirketi, aracın perte ayrılmasına gerek olmadığına karar verir. Araç, sigorta şirketinin anlaşmalı olduğu bir serviste tamir ettirilir ve onarım bedeli sigorta tarafından karşılanır.
- Resmi Kayıt: Onarım tamamlandıktan sonra araç sahibine teslim edilir. Ancak bu yüksek maliyetli onarım, SBM kayıtlarına “AĞIR HASAR KAYDI” olarak işlenir. Genellikle bu kaydın yanında onarımın tutarı da yazar (Örn: “Ağır Hasar Kayıtlı, Çarpma 85.000 TL”).
Ağır Hasar Kaydının Sonuçları:
- Piyasa Değeri: Ağır hasar kaydı, aracın piyasa değerini önemli ölçüde düşürür. Ancak bu düşüş, pert kayıtlı bir araca göre daha azdır. Araç hala “kullanılabilir bir ikinci el” olarak görülür, ancak kusurlu olduğu kabul edilir.
- Kasko Sigortası: Ağır hasar kayıtlı bir araca kasko yaptırmak zordur ama imkansız değildir. Birçok sigorta şirketi, aracı detaylı inceledikten sonra, daha yüksek primler ve daha düşük teminatlarla (veya yüksek muafiyetlerle) kasko poliçesi düzenleyebilir.
- Güvenlik ve Onarım Kalitesi: Aracın güvenliği, tamamen yapılan onarımın kalitesine bağlıdır. İşinin ehli, orijinal parçalar kullanan bir serviste yapılan onarım ile merdiven altı bir yerde çıkma parçalarla yapılan onarım arasında dağlar kadar fark vardır.
- Satış: Ağır hasar kayıtlı bir aracı satmak, hasarsız bir araca göre daha zordur ve daha uzun sürer. Ancak şeffaf bir şekilde onarım detayları paylaşıldığında ve fiyatlandırma doğru yapıldığında satılabilir.
Cetveli Çizelim: Ağır Hasar Kaydı ile Pert Kaydı Arasındaki Net Farklar
Konuyu pekiştirmek için iki kavram arasındaki temel farkları bir tablo halinde özetleyelim:
| Özellik | Pert Kaydı (Tam Ziya) | Ağır Hasar Kaydı |
| Temel Kriter | Onarım maliyeti, aracın rayiç bedelinin %60’ını veya daha fazlasını oluşturur. | Onarım maliyeti yüksektir ancak rayiç bedelin %60’lık pert sınırının altındadır. |
| Aracın Akıbeti | Araç tamir edilmez. Mülkiyeti sigorta şirketine geçer ve hurda olarak satılır. | Araç sigorta tarafından tamir ettirilir ve sahibine geri verilir. |
| Trafik Durumu | Genellikle “Trafikten Çekme Belgesi” düzenlenir. Tekrar trafiğe çıkması için onarılıp muayeneden geçmesi gerekir. | Araç trafikte kalmaya devam eder. Onarım sonrası kullanımı sürer. |
| SBM Kaydı | “PERT”, “AĞIR HASAR KAYITLI (PERT İŞLEMLİ)” gibi en ciddi ifadelerle geçer. | “AĞIR HASAR KAYITLI” olarak, genellikle onarım tutarı ile birlikte geçer. |
| Piyasa Değeri | Değer kaybı maksimumdur, hurda değerine çok yakındır. | Değer kaybı önemlidir, ancak pert araca göre daha azdır. |
| Kasko Yapılma Durumu | Neredeyse imkansızdır. | Zordur, ancak yüksek prim ve kısıtlı teminatlarla mümkündür. |
| Temel Mantık | Araç, ekonomik olarak kurtarılamaz bir durumdadır. | Araç, ekonomik olarak kurtarılabilir ancak ciddi bir operasyon geçirmiştir. |
Önemli Bir Ayrıntı: Halk arasındaki yaygın yanılgının aksine, SBM kayıtlarında doğrudan “Pert Kaydı” ifadesi her zaman görülmeyebilir. Perte ayrılan bir araç için de sisteme “Ağır Hasar Kayıtlı” ibaresi düşülebilir. İki durumu ayıran en net gösterge, aracın sigorta tarafından onarılıp sahibine mi iade edildiği, yoksa sahibine tazminat ödenip aracın hurdasının mı alındığıdır. Bu detay, çoğu zaman ancak aracın geçmişi detaylı sorgulandığında veya satıcı dürüst davrandığında öğrenilebilir.
Altın Kurallar: Alıcı ve Satıcılar İçin Rehber
Bu teknik bilgilerin ışığında, ikinci el piyasasında alıcı ve satıcıların atması gereken adımlar şunlardır:
Alıcılar İçin Dikkat Edilmesi Gerekenler:
- Sorgulama İlk Adımınız Olsun: Beğendiğiniz bir aracın pazarlığını yapmadan önce mutlaka plakasını 5664‘e SMS atarak veya Sigortam360 üzerinden şasi numarası ile sorgulayın. “Hasar kaydı yok” diyen bir satıcının sözüne asla %100 güvenmeyin.
- “Ağır Hasar” Varsa Detay İsteyin: Eğer sorgulamada “Ağır Hasar Kaydı” çıkarsa, satıcıdan kazanın ne zaman olduğunu, hangi serviste yapıldığını ve varsa onarıma ait fotoğrafları ve faturaları isteyin. Onarımın yetkili serviste yapılmış olması bir nebze de olsa güven verir.
- Ekspertiz Şart, Hem De En Kapsamlısından: Araçta hasar kaydı varsa, kurumsal ve güvenilir bir ekspertiz merkezinde en kapsamlı paketi yaptırmak bir seçenek değil, zorunluluktur. Eksperden özellikle aracın şasi, podye, direkler, tavan ve hava yastığı kontrollerini en ince ayrıntısına kadar yapmasını talep edin. Onarımın kalitesi, macun kalınlıkları ve değişen parçaların durumu hayati önem taşır.
- Riski Anlayın ve Fiyatı Değerlendirin: Ağır hasar kayıtlı bir araç, piyasa değerinin altında bir fiyata alınarak bir fırsat gibi görünebilir. Ancak bu indirimin karşılığında artan riskleri (düşük güvenlik, yüksek sigorta maliyeti, gelecekteki satış zorluğu) aldığınızı unutmayın. Fiyatın, bu riskleri karşılayacak kadar cazip olup olmadığını iyi değerlendirin.
- Pert Kayıtlı Araçtan Uzak Durun: Eğer bir aracın perte çıktığını ve sonradan toplandığını öğrenirseniz, profesyonel bir al-sat’çı değilseniz veya riskleri tam olarak yönetemeyecekseniz, o araçtan uzak durmak genellikle en akıllıca karardır. Güvenliğiniz, yapacağınız birkaç yüz bin liralık tasarruftan çok daha değerlidir.
Satıcılar İçin İpuçları:
- Şeffaflık En İyi Politikadır: Aracınızdaki hasar kaydını (ağır veya değil) en başından potansiyel alıcıya dürüstçe söyleyin. Bunu saklamaya çalışmak, satış sürecinde ortaya çıktığında tüm güveni yok eder ve sizi yalancı konumuna düşürür.
- Belgelerinizi Hazırlayın: Onarımın yapıldığı servisten alınan faturaları, eksper raporlarını ve varsa kaza sonrası/onarım sırası fotoğraflarını bir dosya halinde hazırlayın. Bu belgeler, şeffaflığınızı kanıtlar ve onarımın niteliği hakkında alıcıya güven verir.
- Fiyatlandırmada Gerçekçi Olun: Aracınızın ağır hasar kayıtlı olduğunu kabul edin ve piyasa araştırması yaparak emsallerine göre gerçekçi bir fiyat belirleyin. Hasarsız bir araç fiyatı istemek sadece zaman kaybına yol açar.
- Onarım Kalitesini Vurgulayın: Eğer onarım, yetkili bir serviste, orijinal parçalarla ve kaliteli bir işçilikle yapıldıysa, bunu bir argüman olarak kullanın. Alıcıya, işlemin baştan savma yapılmadığını gösterin.
Sonuç
Sonuç olarak, Ağır Hasar Kaydı ile Pert Kaydı arasındaki temel ayrım, onarımın ekonomik rasyonalitesine dayanır. Pert kaydı, bir aracın tamirinin ekonomik ömrünü tamamladığını ve sigorta şirketi tarafından “gözden çıkarıldığını” gösteren en ciddi damgadır. Bu araçlar genellikle trafikten çekilir ve güvenlik açısından en yüksek riski taşır. Ağır hasar kaydı ise, aracın ciddi bir kaza atlattığını ancak tamirinin hala mantıklı bulunduğunu belirtir; bu araçlar trafikte kalır ancak değerleri düşer ve sigortalanmaları zorlaşır.
İkinci el otomobil piyasasında bilgi, en güçlü silahtır. SBM sorgulaması yapmak, güvenilir bir ekspertiz raporu almak ve bu iki kritik terimin arasındaki farkı net bir şekilde anlamak, sizi yanlış bir kararın getireceği maddi ve manevi yüklerden koruyacaktır. Unutmayın, bir aracın kaportasının altındaki geçmişi, gelecekteki yolculuklarınızın güvenliğini ve huzurunu doğrudan etkiler.
